Zamek

Siedlisko leży w południowo-wschodniej części Ziemi Lubuskiej utożsamianej z terytorium województwa zielonogórskiego.
Nazwa tej Ziemi pochodzi od plemienia Lubuszan, które zamieszkiwało okolice Sulęcina, Słubic oraz tereny po lewej stronie stronie Odry, gdzie leżał gród Lubusz, stolica plemienia (obecnie Lebus w Niemczech).
Południową część Ziemi Lubuskiej, czyli tereny nad Odrą i Bobrem, zamieszkiwali Dziadoszanie, o których pisał w LY w. Geograj Bawarski, że pobudowali tu silne umocnienia w postaci walów i 20 grodów warownych; wśród nich Głogów, Bytom, Krosno.
Od X do Xlll w. wszystkie ziemie leżące nad Odrą należały do państwa polskiego i był to okres rozwoju tych ziem; na szlakach handlowych tętniło życie. Grody nadodrzańskie stawiały dzielnie opór cesarstwu niemieckiemu za czasów Mieszka l, Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. Ziemia Lubuska zespolona ze Śląskiem przeżywała swój rozkwit także pod panowaniem książąt śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. Niestety, śmierć H. Pobożnego w bitwie z Tatarami pod Legnicą w 1241 r. zakończyła okres rozwoju. Najstarszy syn Henryka, Bolesław Rogatka dla uzyskania pomocy zbrojnej przeciw bratu Władysławowi sprzedał w 1249 r. część Ziemi Lubuskiej Brandenburczykom (Słubice, Sulęcin, Rzepin). Był to fakt fatalny w skutkach dla przyszłości państwa polskiego.
Wkrótce musiał zrzec się pozostałej części dziedzictwa na rzecz młodszego brata Konrada, który w 1251 r. utworzył z tych ziem księstwo głogowskie.
Do 1331 r. zachowało ono niezależność, lecz po śmierci księcia Przemka uznano zwierzchność lenną Luksemburgów, królów Czech i Niemiec. W XIVI w. księstwo głogowskie wraz z całym Śląskiem przechodzi we władanie Habsburgów, a od 1740 r. zostaje włączone do Prus. Po rozbiorach Polski w 1772 r. dzieli los całego zaboru pruskiego.
Pierwsza wzmianka o Siedlisku znajduje się w akcie z 1298 r. o nabyciu kasztelanii bytomskiej przez Henryka Ill księcia głogowskiego. Zamek jest tu określony jako “castrum Sedlscho “. (do tej nazwy nawiązano w 1948 r. po osiedleniu się tu Polaków używano nazwy Karolat). W 1361 r. kasztelanię bytomską bierze w dzierżawę Mikolaj Rechenberg i pozostaje ona w rękach tego rodu przez 100 lat.
W 1561 r. nabywa tę dzierżawę baron Fabian Schönaich, dowódca oddziału zaciężnego liczącego 1500 rycerzy. F. Schönaich brał udział w wielu wyprawach wojennych, m. in. w wyprawach króla polskiego Zygmunta Ill Wazy przeciw Moskwie i Turcji. Fabian Schönaich był bezdzietny i spadkobiercą uczynił swojego bratanka Jerzego, któremu oprócz rozległych włości przekazał 15 tys. talarów.

Jerzy Schönaich był człowiekiem wykształconym; studiował w Wittemberdae i bliskie mu były idee protestantyzmu. Utrzymywał szerokie kontakty ze szlachtą śląską i czeską. (Urodził się w Czechach).
W 1595 r. wykupuje dzierżawioną posiadłość i w 1597r. zleca Melchiorowi Deckenhardtowi budowę nowego zamku godnego wielkiego rodu . Dotąd był tu drewniany dworek na kamiennych obmurowaniach. Projekty wszystkich wznoszonych przez barona Jerzego budowli i fortyfikacji opracował Walenty Saebisch.

Najstarsze jest skrzydło południowe zamku. Wybudowano najpierw jego część środkową zaakcentowaną pięknym kamiennym portalem i attyką. Ta część jest wysunięta ku południowi i ma dwie baszty, które pokryte były miedzianą blachą i z daleka widzialne od strony Odry. W części wschodniej tego skrzydła pomieszczona została reprezentacyjna sala balowa o sklepieniu wspartym na dwunastu pięknie rzeźbionych kolumnach z piaskowca. (Część z nich odnaleziono w czasie odgruzowywania). Na piętrze mieściły się pokoje starszego pana. Część wschodnia jak i zachodnia tego skrzydła zakończona była wieżyczkami z kamienia polnego i cegły.

W drugim etapie budowy zamku w latach 1601 – 10 r. powstało 3-kondygnacyjne skrzydło wschodnie i dom bramny. W domu bramnym w części parterowej na osi znajduje się przejazd prowadzący dalej przez skrzydło wschodnie na dziedziniec zamkowy. Przejazd obramowany jest kamiennym portalem z pięknym kartuszem herbowym pośrodku. Dom bramny stanowił integralną część obwarowań zamkowych; tu mieściła się zbrojownia. Natomiast w części piętrowej znajdowała się duża sala biblioteczna, do której Jerzy Schönaich sprowadził bogaty księgozbiór z Frankfurtu nad Menem.


W latach 1612 -14 r. powstały fortyfikacje w postaci murów kurtynowych z bastionami i fos. Budował je w/g planów Saebischa architekt Andnej Hindenberger. WXVII i XVlll w. fortyfikacje były remontowane i uzupełniane. W 1757 r. w miejsce mostu zwodzonego przed budynkiem bramnym powstał most murowany z balustradami upiększonymi rzeźbami postaci mitologicznych i lwów heraldycznych.
Kaplica zamkowa to ostatnia budowla wzniesiona za życia Jerzego Schönbicha. Powstała w latach 1615 – 18 r. Znajduje się na przedłużeniu skrzydła wschodniego w kierunku północnym. Jest to budowla renesansowa, ale w dekoracji zachowane są elementy gotyckie. Wspaniała kamieniarka w postaci obramowań okiennych, balustrad empor, ambony i tablicy inskrypcyjnej z panegirykiem poświęconym pomięci rycerza Fabiarra została wykonana przez ucznia Caspara Bergera z Legnicy.
Jerzy Schönaich zmarł 27 lutego 1619 r. Warto dodać, że ten wspaniały budowniczy zamku w Karolacie ma też wielkie zasługi w rozbudowie Bytomia. Z jego inicjatywy powstał tu nowy ratusz i piękne renesansowe kamieniczki wokół rynku. On ufundował szpital pod wezwaniem św. Jerzego, pierwszy stały most na Odrze oraz najokazalszą budowlę w mieście – gimnazjum z prawami akademickimi posiadające bursę dla stu uczniów.

Dobra Schönaichów przeszły po śmierci barona Jerzego na kuzyna Jana. Był on również kalwinem, zwolennikiem króla Czech, któremu po klęsce pod Białą Górą w 1620 r. pomógł w ucieczce. Naraził się przez to cesarzowi i stracił część majątku na rzecz jezuitów głogowskich. Musioł opuścić zamek w Karolacie i zamieszkał w divorku w Tarnowie Polskim, gdzie zmarł w 1631 r.
Po zakończeniu wojny 30-letniej w 1648 r. Hans Georg Schönaich odzyskał dobra rodzinne. Zamek był jednak częściowo spalony przez Szwedów, którzy go przez pewien czas zajmowali.

Okres ponownej świetności przeżywa zamek od 1710 r. za Jana Karola Schönaicha. Na jego polecenie architekt Wagner z Kożuchowa wznosi dwa nowe skrzydła: zachodnie i północne. Do kaplicy dobudowana zostaje parterowa krypta, w której chowano odtąd członków rodu. Przedtem chowano ich w kaplicy kościoła w Bytomiu. W ten sposób cztery skrzydła zamknęły dziedziniec o wymiarach 56 x 46 m. W skrzydle zachodnim znajdowały się pięknie urządzone pokoje gościnne. Nad centralnym wejściem umieszczono kartusz herbowy z datą 1715 r. Północne skrzydło centralnym przejazdem łączyło dziedziniec główny z nowo powstałym dziedzińcem gospodarczym, przy którym znajdowała się okazała stajnia.
Jan Karol zajmował na dworze króla pruskiego stanowisko radcy konsystorskiego na okręg śląski. W 1740 r. uzyskał tytuł książęcy, a jego ziemie stanowiły wolne baronostwo.

Po nim posiadłość przejął najstarszy syn Hans Karol. W rozbudowie zamku nie nastąpiły już istotne zmiany.
W pierwszej połowie XVlll w. założony został piękny ogród ozdobny za skrzydłem południowym. W latach 1870-80 powstał w tym miejscu neorenesansowy ogród przylegający do wielkiej sali kolumnowej, stanowiący niejako jej przedłużenie w wolnej przestrzeni. W parku dokonano nowych nasadzeń; w efekcie powstał park krajobrazowy. W miejscu zachodniego odcinka fosy powstała aleja grabowa. Zadrzewiono również północną i wschodnią partię terenu ograniczonego fortyfikacjami. Południowy stok opadający ku Odrze obsadzono krzewami bzów, wzdłuż rzeki założono promenadę.

Dobra Schönaichów były rozległe; w/g Kodeksu Dyplomatycznego Śląska w ramach dóbr rycerskich Karolat-Bytom znajdowały się wioski: Biecz, Bytom, Karolat, Bielawy, Dębianka, Grochowice, Borowiec, Lipiny, Radocin, Piękne Kąty, Różanówka, Tarnów Polski.
Ród Schöaichów dotrwał tu do stycznia 1945 r. W lutym 1945 r. wkroczyli do Karolatu żołnierze Armii Czerwonej i zamek został zajęty przez Komendanturę Wojskową. Gdy w kwietniu ruszyła ofensywa na Berlin, żołnierze wysadzili zamek niszcząc skrzydła: południowe, zachodnie i północne. Pozostało tylko skrzydło wschodnie, krypta i dom bramny.

W latach 1950-60 r. starano się zabezpieczyć zamek przed dalszym niszczeniem. Z inicjatywy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oszklono okna, zabezpieczono wejścia, zreperowano dachy na istniejących budynkach.
Ciekawy okres przeżywa zamek w latach 1964 – 74 r., gdy siedzibę obrał tu sobie szczep harcerski im. Kornela Makuszyńskiego z Zielonej Góry z druhem Zbigniewem Czarnuchem. Piękny niszczejący zamek stał się bazą terenową Makusynów. Zabrali się dzielnie do odgruzowywania placów i zabezpieczania ruin. Organizowali turnieje rycerskie i widowiska plenerowe dla innych szczepów harcerskich i miejscowej ludności. Niestety, druh Czarnuch musiał odejść z Zielonej Góry i szczep po pewnym czasie przestał istnieć.

W latach 1986 – 89 r. dzięki inicjatywie naczelnika gminy inż. Józefa Krajewskiego przeprowadzony został remont kapitalny istniejących budynków w oparciu o dokumentację techniczną Lubuskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego, które miało zamiar zmodernizować istniejące budynki, a nawet odbudować zniszczone skrzydła na ośrodek wczasowy dla swych pracowników. Koszty przedsięwzięcia przerastały jednak ich możliwości finansowe. Teraz ograniczono się do remontu istniejących budynków uzupełniając dokumentację o instalacje c. o. i wodno-kanalizacyjne. Ustalono nowe funkcje pomieszczeń: kryptę grobową zaadaptowano na kawiarnię, kaplicę na salę widowiskową i koncertową, sale w skrzydle wschodni na pomieszczenia dla różnych sekcji Gminnego Ośrodka Kultury. W domu bramnym w pierwotnej sali bibliotecznej znów pojawiły się półki z książkami, gdyż znalazła tu pomieszczenie Gminna Biblioteka Publiczna. Na drugim piętrze urządzono mieszkanie dla dozorcy. W ten sposób do starego zamku znów wróciło życie.